Dagelijks maken 9,1 miljoen Nederlanders gebruik van WhatsApp.
Onlangs stuitte ik op een pro-ana forum, een website waar mensen met een eetstoornis elkaar kunnen spreken. Er stonden ontelbaar veel berichten in het 'gastenboek' van de website, vaak over hoe de leden van het forum zichzelf zien, dat ze willen afvallen, dat ze zichzelf te dik vinden en zichzelf verachten.
​
Een bepaalde oproep leek meer terug te komen dan de rest in de berichtenmassa: forumleden die op zoek waren naar deelnemers voor hun ‘groepsapp’: gesloten chats met meerdere contacten op WhatsApp. Dit trok mijn aandacht, en al gauw realiseerde ik me dat het gastenboek vol te stond met dit soort berichten.
Wat er allemaal in die telefoons gebeurt, daar weten de meeste van ons niks van. Dat heeft ook zo zijn gevaren.
21:54
'Hallo ik maak een strenge groep aan op whatsapp mijn nummer is ********** je wordt als een olifant behandeld.'
22:34
'Voor alle vette varkens die er ALLES aan willen doen om af te vallen. Strenge begeleiding in een groepswhatsapp. Wanneer je je niet aan je schema houdt zal je straf krijgen!'
17:49
'Hallo ik maak een nieuwe STRENGE groep voor beginners. Wil je ook in de groep? Stuur me een foto van je weegschaal en dan mag je erin. Alleen hardcore anas.'
Olifant. Vette varkens. Het zijn slechts een aantal van de vele negatieve verwoordingen van het zelfbeeld van deze lotgenoten die ik voorbij heb zien komen.
​
Op een bepaald punt begon ik een patroon te bespeuren in de oproepen.
​
Deze groepapps zijn gemaakt om de deelnemende jongens en meisjes te motiveren om zoveel mogelijk te sporten en zo min mogelijk te eten. Woorden zoals 'streng' en 'begeleiding' worden veel gebruikt.
En wil je een groep betreden? Dan moet je eerst bewijs sturen door middel van een foto of je social media, anders word je niet vertrouwd. In sommige gevallen moet je een streefgewicht aanleveren, aangeven hoe lang je bent en hoeveel je weegt. Dan krijg je een schema. Ook wordt er van straf gesproken, want als je je niet aan je instructies houdt, dan ben je te dik en moet je gemotiveerd worden.
De berichten bezorgden me kippenvel.
Een meisje genaamd Cathelijne reageert op mijn oproep.
Via Twitter praten we over haar verleden. Ik vraag haar of ze zelf in een van de whatsappchats heeft gezeten. 'Ja,' antwoordt ze. 'In meerdere. In sommige zelfs een hele lange tijd.'
​
Ze legt me uit hoe de chats soms net aanvoelden als de sfeer op een middelbare school. Zodra je in de ene groep komt en daar populariteit vergaart, is de kans groot dat je ook wordt uitgenodigd voor andere chats. Sommige groepen waren hecht, andere niet.
​
Ook varieerden de groepen van hoofdfocus. De ene groep focuste zich op afvallen, de ander op het bijhouden van je eetpatroon en weer een andere groep had naast het 'hoofddoel' ook ruimte voor andere onderwerpen zoals 'selfcare'.
Ik besluit mijn eigen oproep de wereld in te gooien via Twitter.
.png)
Het regent eindeloos in Amsterdam,
als Cathelijne en ik elkaar ontmoeten in het appartement van mijn zus. Ze neemt plaats aan de houten keukentafel en we stellen ons aan elkaar voor. Ze draagt een grote, comfortabele trui en er staat een pot thee op tafel.
'Het was gewoon mijn wereld op dat moment,' vertelt Cathelijne, met twee handen gevouwen om haar warme mok thee. 'Ik zag deze mensen ook als mijn vrienden, je vertelde ze ook gewoon over je dag.'
​
Cathelijne belandde als tienermeisje in het behandelingproces van de GGZ. Ze leed aan anorexia nervosa, met neigingen naar boulimia. Wat haar begeleiders echter niet wisten is dat ze al die tijd aan het eind van de dag terecht kon in de chats, waar haar zelfbeeld en eetstoornis in stand gehouden kon blijven met behulp van de deelnemers in de WhatsApp groepen. 'Het is heel vormend geweest. Tussen je twaalfde en je zestiende ben je ook enorm beïnvloedbaar. Het vormt je denkwijze en je persoon.'
​
Cathelijne vertelt over hoe de WhatsApp chats haar dagelijks leven beïnvloedde: 'De groepen werden een dwangmatig onderdeel van mijn dag. 's Ochtends woog ik me en dat zette ik vervolgens in de app.' Gedurende de dag zit ze veel op haar telefoon, dit ontgaat haar ouders en vrienden niet. Om haar geheim te kunnen bewaren, neemt ze steeds meer afstand van haar omgeving.
​
​
'De groepen werden een dwangmatig onderdeel van mijn dag.
's Ochtends
woog ik me
en dat zette
ik dan in
de app'
'Mijn sociale omgeving viel weg.'
Met de steun die Cathelijne voelde van de deelnemers uit de WhatsApp groepen, leek ze steeds meer afstand te nemen van haar eigen omgeving. De hele dag zat ze op haar telefoon.
In mei van 2019 bracht Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM), GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula en Proud2Bme een onderzoek uit naar pro-ana coaches die, zo meldden RTL Boulevard en NPO3, vaker mannen met slechte bedoelingen waren dan leeftijdsgenoten.
​
Het onderzoek werd gestart naar aanleiding van een rechtszaak in 2013 tegen Bob J., een man die zes meisjes met een eetstoornis naar zijn huis lokte om hen te verkrachten. Ook bleek dat in het buitenland steeds vaker jongeren met anorexia via het internet werden benaderd door deze predators. De betrokken deskundigen besloten te onderzoeken hoe groot dit probleem in Nederland was.
​
Voor dit proces plaatsten twee onderzoekers nepprofielen op openbare pro-annorexiafora, als de veertienjarige Jisse en de vijftienjarige Sarissa. Binnen korte tijd kregen ze 45 reacties van pro-ana coaches, waarvan ze vrijwel allemaal volwassen mannen bleken.
​
Meer dan de helft van deze 'coaches' vroegen Jisse en Sarissa om foto's, het liefst in ondergoed of naakt, zodat zij hen zouden kunnen helpen om af te vallen. Een aantal bood afvaladvies aan in ruil voor seks.
​
In maart van 2020 brachten CKM, GGZ Rivierduinen en de Coalitie Tegen Seksuele Kinderuitbuiting het rapport van een vervolgonderzoek naar buiten. Uit het onderzoek blijkt dat de berichten met oproepen naar coaches met 400% was toegenomen sinds mei 2019, een jaar sinds de publicatie van het voorgaande onderzoek.
​
Volgens het onderzoek zijn er twee onderscheidende manieren waarop deze coaches te werk gaan: een begripvolle/persoonlijke aanpak of de zakelijke aanpak. Beide manieren van handelen vallen onder de term 'grooming'. Ongeacht welke manier de coach kiest om te handelen, de resultaten zijn hetzelfde, stelt het onderzoek. De coaches vragen om naaktfoto's, en krijgen deze bijna altijd. Ook is er sprake van seksueel overschrijdend gedrag. Dat geldt voor minder- en meerderjarigen.
'Kijk uit dat dit nummer je niet appt.'
'Zaten er ook rotte appels tussen?'
Vraag ik, met het onderzoek van afgelopen mei in mijn hoofd. Cathelijne aarzelt niet. 'Ja, die waren er zeker.'
​
Even durf ik niet te vragen naar deze predators, maar later lijkt dat niet nodig te zijn: Cathelijne vertelt over de pro-ana versie van 'Acht voor een Nacht'.
'Als je niet genoeg was afgevallen, werd het aangeraden om jezelf pijn te doen, ter compensatie
Maar bij naaktfoto's en speed blijft het niet. Er zitten nog meer rotte appels tussen deze coaches. Cathelijne vertelt over de coaches die strenge groepen leiden, en wat de gevolgen zijn als je niet naar ze luistert.
'Deze jongeren voelen zich door elkaar begrepen, maar daar wordt je alleen maar zieker van'
Ik spreek met professor Eric van Furth, bijzonder hoogleraar eetstoornissen bij de afdeling psychiatrie van het Leiden Universiteit Medisch Centrum. Tevens is hij werkzaam als directeur van Centrum Eetstoornissen Ursula, een befaamde kliniek in Nederland. Ik spreek hem via de telefoon.
​
'De wens om te luisteren naar deze coaches is ziekte-gedreven,' vertelt Van Furth. 'Ten eerste is de wens om af te vallen zeer groot, dat valt binnen het ziektebeeld. Maar sociale steun en herkenning is ook heel belangrijk voor deze groep.'
​
Hoe schadelijk zijn deze chats, vraag ik hem? 'Zeer. Niet alleen door elkaar te helpen afvallen, ook door het sociale aspect ervan. Deze jongeren voelen zich door elkaar begrepen, maar daar word je ondertussen wel zieker van. Dat maakt de hele situatie nog venijniger. Door niet alleen waarde te hechten aan het afvallen maar ook door de steun die ze door elkaar ervaren, is de hele situatie potentieel heel schadelijk.'
​
​
​
​
​
​
​
In het gesprek met Cathelijne vertelt ze me dat wanneer iemand niet genoeg was afgevallen, jezelf pijn doen werd aangeraden, ter compensatie. Jezelf pijnigen heet automutilatie, vertelt Van Furth. 'Dit komt best vaak voor bij jongeren met een eetstoornis. Dat ontstaat door het niet kunnen reguleren van spanning en emotie. Vaak geeft automutilatie tijdelijk wat rust.' Van Furth is echter fel tegen deze praktijken 'Dit is iemand aanzetten tot zich pijnigen uit straf. Dat is iets heel anders dan automutilatie. Waar het bij automutilatie gaat om het niet kunnen reguleren van emoties, gaat het hier om de kwade bedoelingen van de coach.'
​
Ik vraag Van Furth waarom de coaches de chatleden speed aanbieden. 'In speed zit amfetaminen. Deze stof zorgt voor snellere vetverbranding, waar je veel van kunt afvallen.' Maar Van Furth gelooft niet dat zij wie speed aanbieden, leeftijdsgenoten van de chatleden zijn. 'Dat zijn loverboys', meent hij kordaat. 'We weten er nog niet genoeg van, maar ik vermoed dat zij het zijn.'
'Door niet alleen waarde te hechten aan het afvallen, maar ook de steun die zij ervaren, is deze situatie heel schadelijk'
'Toen ik uit de chats moest, werd het nog erger.'
Cathelijne moest dus met behulp van haar therapeute de whatsappchats verwijderen. Dit, uit de hoop dat dit tot een positiever zelfbeeld zou leiden. Dat was echter niet het geval.
'Soms vraag ik me af wat ik op de slechte momenten had gedaan zonder deze
groepen.'
​
Soms vraag ik me af wat ik op de slechte momenten had gedaan zonder deze groepen, vertelt Cathelijne treurig. Van Furth vind juist deze uitspraak zeer verontrustend. 'We spreken hier toch echt van een misbruikrelatie.' legt hij uit. 'Deze coaches helpen anderen om zieker te worden en verleiden hen met steun en vriendschap. Je beleeft er positieve dingen aan. Maar zodra deze er niet meer is voel je je verloren.' Van Furth vindt dit kwaadwillig. 'Je helpt immers mensen om zieker te worden.'
​
'Dit fenomeen speelt voor een groot deel af in het duisternis,' meent Van Furth. 'Er zijn ook groepen waar naaktfoto’s van deze jongeren in worden verspreid, die daar vervolgens mee gechanteerd worden. De slachtoffers daarvan zitten al helemaal klem. Zij worden door coaches gechanteerd: als je anderen vertelt wat wij tegen je zeggen, sturen we deze foto's naar je ouders of omgeving.' Van Furth drukt slachtoffers van deze situaties het volgende op het hart: 'Doe aangifte bij de politie.'
​
​
​
​
​
​
​
Maar wat doen zorginstellingen eigenlijk met deze WhatsAppchats? 'In het algemeen is het zo dat we tijdens intakes te weinig praten over wat cliënten op het internet en social media doen,' geeft Van Furth toe. 'Wat er in die telefoons gebeurt is iets wat wij als hulpverlening nog onderschatten.’ Volgens Van Furth doet de GGZ al onderzoek naar van welke apps gebruik wordt gemaakt bij het obsessief afvallen, zo zijn er talrijke calorietel apps en stappentellers, maar is ook Instagram een grote boosdoener. 'De volgende stap is om WhatsApp te bespreken,' belooft Van Furth.
​
Dit is precies wat het onderzoek van CKM, GGZ Rivierduinen en Coalitie Tegen Seksuele Kinderuitbuiting onderstreept. In het rapport van het vervolgonderzoek dragen zij verschillende aanbevelingen aan om meer grip op de pro-ana wereld te krijgen. Zo zijn zij voor een informerende, online bewustwordingscampagne, willen zij het signalerend en beschermende vermogen van zorgverleners versterken en zijn zij voor de inzet van een 'lokpuber' om pedofiele coaches op te sporen.
Ik vraag Van Furth wat ouders en vrienden kunnen doen wanneer zij vermoeden dat hun kind of vriend zich in deze chats bevindt. 'Accepteer niet dat iemand zich zo terug trekt', adviseert Van Furth. 'Probeer het gesprek aan te gaan op wat er gebeurt in die telefoon. Vraag hen: word je beter of zieker van dit contact? Open het gesprek en wees geduldig. Deze jongeren schamen zich vaak omdat ze door hebben dat wat er gebeurt eigenlijk niet goed voor ze is.'
​
'Wat er in die telefoons gebeurt, is iets wat wij als zorginstellingen nog onderschatten'
Zoek je iemand om mee te praten?
Neem contact op met je huisarts. Wil je eerst liever anoniem iemand spreken? Klik dan op een van de onderstaande afbeeldingen om contact op te nemen met een van deze hulpdragende organisaties.
